Η ιστορία του χωριού από τον 6ο αιώνα έως την έλευση των προσφύγων

Η εφημερίδα «Βοϊράνη» ξεκίνησε μια συστηματική καταγραφή της ιστορίας του χωριού μας, από τότε που εμφανίζεται ζωή στην περιοχή μέχρι τις ημέρες μας. Ήταν μια προσπάθεια συλλογική που είχε την υποστήριξη της κοινότητας και του Συλλόγου.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Βοϊράνη», τεύχος 25, έτος 1995

Ελπίζουμε ότι μέσα σε μια υπεύθυνη έρευνα και ένα γόνιμο προβληματισμό, να συνθέσουμε, κομμάτι-κομμάτι την ταυτότητά μας, έτσι ώστε να αποτελέσει πηγή γνώσης για τους κατοίκους του και παρακαταθήκη στις επερχόμενες γενεές. Στόχος μας είναι να εκδοθεί στο τέλος ένας καλαίσθητος τόμος, εμπλουτισμένος με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Φιλοδοξία μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε όσο το δυνατό περισσότερους συγχωριανούς μας, τους οποίους καλούμε να συμβάλλουν σ' αυτή την προσπάθεια, καταθέτοντας εγγράφως ή προφορικά ό,τι χρήσιμο ιστορικό στοιχείο διαθέτουν.

Οι στήλες της «Βοϊράνης» είναι ανοιχτές και τους περιμένουν.

Τι σχεδιάζουμε - τι περιμένουμε

Σχεδιάζουμε να συλλέξουμε κάθε τι που διασώζεται σε διάφορες ιστορικές πηγές (αρχαίες επιγραφές, βιβλία κλπ.) που αφορά την ιστορικότητα της περιοχής απ' τα αρχαία χρόνια.

Ακόμη σχεδιάζουμε την διερεύνηση της προέλευσης των πρώτων κατοίκων του χωριού, την σύνθεση τους την οργάνωσή τους.

Τέλος σχεδιάζουμε την καταγραφή όλων των πτυχών της κοινωνικής ζωής του χωριού (κοινωνικές σχέσεις, διασκέδαση, οικονομία, εκκλησία, εκπαίδευση, αυτοδιοίκηση, αθλητισμός, πολιτισμός κλπ.).

Περιμένουμε από τους αναγνώστες της «Βοϊράνης» να μας γράψουν τις σκέψεις τους και τις προτάσεις τους για την καλύτερη υλοποίηση του πιο πάνω στόχου. Περιμένουμε ακόμη τα γράμματά τους, τις μελέτες τους, τα σχόλιά τους. Ο διάλογος ανοίχτηκε ο χρόνος θα δείξει το αποτέλεσμα.

Άγιος Αθανάσιος, παλιά Βοϊράνη, Μπόργιανη (μέρος Α)

του Κωνσταντίνου Κυριαζή-Κηπουρού

Αρχίζουμε την ιστορική διερεύνηση με μια εργασία του Κωνσταντίνου Κυριαζή - Κηπουρού, μέλος της συντακτικής ομάδας από την δημιουργία της «Βοϊράνης» που δημοσιεύτηκε στο πρώτο της φύλλο (Μάιος 1991) και αναφέρεται στην ιστορία της περιοχής από αρχαιότατων χρόνων μέχρι την έλευση των προσφύγων το 1922. Στηρίζεται σε ιστορικές πηγές (υπάρχουσα βιβλιογραφία) και σε αφηγήσεις ηλικιωμένων συγχωριανών μας και θα ολοκληρωθεί σε συνέχειες.

Πρώτο μέρος

Είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι σ' αυτήν την περιοχή (Αγίου Αθανασίου) που κατά τους ιστορικούς την χαρακτήριζε πάντα η «ασύγκριτη μεγαλοπρέπεια και το ασύνηθες φυσικό κάλλος», οφειλόμενο κυρίως στο πλήθος των πηγαίων νερών της και την πλούσια και πυκνή βλάστηση, εγκαταστάθηκαν κατά την προϊστορική περίοδο και συγκεκριμένα κατά την νεολιθική εποχή, δηλ. περί τα 5.000 π.Χ., Θρακικές και Πελασγικές φυλές.

Σύμφωνα με τον Δραμινό ιστορικό Β. Πασχαλίδη, «κατά τον ΣΤ' αιώνα, στην περιοχή μας εγκαταστάθηκε η Θρακική φυλή των Ηδωνών, αφού εκδίωξε τα Παιονικά και διάφορα άλλα Θρακικά στοιχεία που ζούσαν σ' αυτήν. Περί τον 4ο π. X. αιώνα στην περιοχή μας εγκαταστάθηκαν άποικοι Αθηναίοι και Θάσιοι».

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως προϊστορικό οικισμό κείμενο προς τα ανατολικά σε απόσταση 1000 περίπου μέτρων από τη σημερινή τοποθεσία του χωριού και σε απόσταση 500 μέτρων από τις λεγόμενες πηγές Βοϊράνης.

Στο πιο πάνω «αρχαίο πόλισμα», που καλύπτει εκτεταμένη έκταση και όπου έχει ανασκαφεί και κτίριο βυζαντινών χρόνων, βρέθηκαν ανάμεσα στα ερείπια διάφορα πιθάρια καθώς και όστρακα μελανόμορφων και αβαφών αγγείων. Από εκεί προέρχονται διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη, κομμάτια σαρκοφάγων και επιγραφές (ελληνικές και λατινικές), που βρέθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο και στο Κεφαλάρι. Από τις επιγραφές αυτές φαίνεται ότι το πόλισμα υπήρχε κατά την μακεδονική εποχή και στην θέση του ιδρύθηκε αργότερα ρωμαϊκό vicus (είδος αγροικίας).

Η ονομασία αυτή του αρχαίου πολίσματος (μικρό χωριό) σύμφωνα με τον ιατρό Δραμινό ιστορικό Στ. Μερτζίδη, φέρεται ότι ήταν η «Απολλωνία», το δε όνομα αυτό διατήρησε μέχρι την IB' εκατονταετηρίδα (1200 μ.Χ.), οπότε αντικαταστάθηκε υπό του σημερινού χωρίου «Μπόργιανη» που έλαβε και το όνομά του, το οποίον μετά την υπό των Τούρκων κατάκτηση των μερών αυτών παρηλαγμένως πως προφέρεται».

«Στη θέση της αρχαίας 'Απολλωνίας', η οποία μετετράπη σε αγρούς, ανακαλύπτονται ίχνη της αρχαιότητας μεταξύ δε αυτών ευρέθη πίθος χωρητικότητας 1300 οκάδων και πάχους 20 εκατοστομέτρων, εν των οποίω υπήρχον και περί τα 15 οκάδας κέχρου εν καλή καταστάσει διατηρηθέντος.

Κατά τον πιο πάνω συγγραφέα η αρχαία Απολλωνία βρισκόταν κάτωθεν του σημερινού χωρίου «Μπόπλανη», το οποίο εξομοιώνει με την παραλλαγμένη ονομασία «Μπόριανη».

Η Απολλωνία κατ' αυτόν είχε ιδρυθεί από τους Θράκες και υπήρχε ναός προς τιμή του Απόλλωνος. Αναφέρεται ακόμη ότι μέσω αυτής (Απολλωνίας) διήλθε ο Απόστολος Παύλος ερχόμενος εκ των Φιλίππων και της Αμφιπόλεως και μεταβαίνων εις Θεσσαλονίκην.

Ταύτην την Απολλωνία ως αναφέρει ο ιστορικός Στράβων, κατέσκαψεν ο Φίλιππος.

Είναι αξιοσημείωτο ότι πρόσφατα επισημάνθηκαν στο αγρόκτημα Αγίου Αθανασίου και συγκεκριμένα στο αγρό του Βασιλείου Μπάρου, λείψανα αρχαίου κτιρίου Ρωμαϊκής Εποχής. Στην ίδια περίπου περιοχή βρέθηκαν παλαιότερα επιτύμβια γλυπτά Ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και όστρακα αγγείων και κλασσικών χρόνων, τα οποία ευρίσκονται στο Μουσείο των Φιλίππων. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι μετά την εκδίωξη των Θρακοπελασγικών φύλων, η περιοχή κατακτήθηκε από τους Μακεδόνες, μετά δε την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους (146 π.Χ.) η περιοχή μας έγινε Ρωμαϊκή Επαρχία.

Από το 395 μ.Χ. μέχρι το έτος 1383 μ. X. η περιοχή μας ήταν επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μ' ένα μικρό διάλλειμα φράγκικης κατοχής (1206 - 1223). Σημαντική για την περιοχή είναι η αναφορά του Γάλλου χρονογράφου Γοδεφρίδου Βιλλαρδούνου, ο οποίος αναφέρει ότι στην πεδιάδα ανάμεσα στα δύο κάστρα της Δράμας και της Χρυσούπολης (σημ. Καβάλα) υπήρχαν μόνο Έλληνες.

Το έτος 1383 η περιοχή μας καταλήφθηκε οριστικά από τους Οθωμανούς Τούρκους (το 1371 έγινε η πρώτη κατάληψη) και εποικίστηκε από Κονιάρους, οι οποίοι ήταν βάρβαρη φυλή Τούρκων από την περιφέρεια Ικονίου της Μ. Ασίας. Από τότε και έως το 1912 η περιοχή βρισκόταν κάτω από την τούρκικη κυριαρχία από δε το 1912 έως το 1913 κάτω από βουλγαρική κατοχή.

Γι αυτή τη μαύρη περίοδο υπάρχουν δυστυχώς πενιχρές πληροφορίες για να γνωρίσουμε την εξέλιξή της. Το βέβαιο είναι ότι ο οικισμός που υπήρχε στη θέση του σημερινού χωριού μετετράπη σε μουσουλμανικό και άλλαξε την ονομασία του. Τις ελάχιστες πληροφορίες αντλούμε από την αφήγηση του Τούρκου Εβλιά Τσελεμπή, ο οποίος στο οδοιπορικό του στην περιοχή κατά τα μέσα του 17ου αιώνα, αναφέρει την ύπαρξη χωριού, το οποίο φέρει την ονομασία «Μποϊράζ» (Κάρει - Μποϊράζ, ήτοι χωρίον του Βορρά), κατ' άλλη δε γραφή «Ποϊράν».

Μέρος δεύτερο

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Βοϊράνη», τεύχος 26, έτος 1995

Κατά το έτος 1910 το χωριό αποκαλείται «Μπόργιανη» , είναι μουσουλμανικό και αριθμεί 705 άτομα, μεταξύ δε αυτών υπάρχουν και ολιγάριθμοι Έλληνες Ηπειρώτες, βλάχικης καταγωγής, αθίγγανοι και λίγοι Αλβανοί.

Την περίοδο αυτή το χωριό εξουσιάζεται από μικρό αριθμό Τούρκων αγάδων, οι οποίοι έχουν στην υπηρεσία τους πλήθος αθιγγάνων, ενώ η εμπορική δραστηριότητα περιέρχεται στα χέρια δραστήριων Ηπειρωτών, μεταξύ των οποίων ήταν οι Αθαν. Δρίζης, Καπέτσης, Τοπάλης, Παπαστεργίου, Παπαζώτος, Χρ. Μπεσίκας, που είχαν εγκατασταθεί στο χωριό περί τα τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αιώνα.

Τον Οκτώβριο του 1912 κατά την διάρκεια του Α' Βαλκανικού πολέμου, όπου οι Έλληνες οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι συμμάχησαν κατά των Τούρκων κατακτητών, η περιοχή μας καταλαμβάνεται από τους Βουλγάρους.

Την 1η Ιουλίου 1913, στα πλαίσια του Β' Βαλκανικού πολέμου, όταν οι Έλληνες πολέμησαν μαζί με τους Σέρβους κατά των Βουλγάρων, η περιοχή απελευθερώνεται από τον Ελληνικό στρατό και εγκαθίσταται πλέον στον νομό Ελληνική Διοίκηση.

Πρώτος Νομάρχης διορίστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση ο μουσουλμάνος -Ελληνικής υπηκοότητας- Αλή Βέης Ναηπζαδέ.

Κατά την περίοδο αυτή έρχονται στο χωριό και οι πρώτοι Έλληνες πρόσφυγες (ελάχιστοι στον αριθμό) προερχόμενοι από την Ανατολική και Βόρεια Θράκη, εκμεταλλευόμενοι την νέα ευνοϊκή κατάσταση.

Πρώτος μεταξύ αυτών ο Κωνσταντίνος Δανδίνης, προερχόμενος από την Γέννα, περιοχής 40 Εκκλησιών, ο οποίος ήταν και ο πρώτος πρόεδρος του χωριού μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι υπόλοιποι προερχόμενοι κυρίως από το Μπογιαλίκι, ήταν λιποτάκτες του Βουλγαρικού στρατού.

Το 1916 στα πλαίσια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου η περιοχή καταλαμβάνεται από τους Γερμανο-βουλγάρους, για να απελευθερωθεί και πάλι το 1918 μετά την νίκη των συμμάχων της Αντάντ, με τους οποίους πολέμησε και η Ελλάδα.

Έκτοτε και μέχρι σήμερα η περιοχή μας βρίσκεται κάτω από Ελληνική Διοίκηση, εκτός της περιόδου 41-44, οπότε είχαμε την τρίτη βουλγαρική κατοχή στα πλαίσια του Β' Παγκοσμίου πολέμου.

Οι πρόσφυγες

Τα πρώτα κύματα των Ελλήνων προσφύγων, προερχόμενα κυρίως από την Ανατολική Θράκη (περιοχή 40 εκκλησιών, Κεσσάνης και Σαρακίνας) άρχισαν να ξεριζώνονται από τις ανθούσες πατρίδες τους, από το 1918, μη μπορώντας να αντέξουν την βία και την καταπίεση των Τούρκων και Βουλγάρων της περιοχής τους. Η φυγή αυτή συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε κυρίως το 22-23. Ακολούθησε ο μεγάλος ξεριζωμός των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας, πολλοί από τους οποίους (περίπου 400 οικογένειες) προερχόμενοι από τις περιοχές Αλάτσαμ, Κερασούντας, Τραπεζούντας κλπ. εγκαταστάθηκαν στο χωριό μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών και στα πλαίσια της συνθήκης της Λωζάννης.

Η ονομασία

Η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, που προήλθε από την κοινότητα Δοξάτου, ήταν «Μπόργιανη» και δόθηκε σ' αυτό με το Β.Δ. 7/2/1922 (ΦΕΚ. Α. 20/1922).

Η ονομασία αυτή, η οποία είναι πολύ διαδεδομένη και σήμερα, προερχόταν από την τούρκικη ονομασία «Μποϊράν» . Η ιστορική έρευνα, διασταυρούμενη από τις αφηγήσεις των πρώτων Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στο χωριό, οδηγεί σχεδόν με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι οι Τούρκοι έδωσαν στο χωριό το πιο πάνω όνομα, παίρνοντας υπ' όψη τους την αρχική ονομασία του βυζαντινού οικισμού που βρισκόταν στη θέση του, η οποία σύμφωνα κυρίως με τις αφηγήσεις ήταν «Βοϊράνη» ή «Βοριανή».

Η ονομασία αυτή οφειλόταν στις παρακείμενες πηγές, που αποκαλούνται ακόμη και σήμερα «πηγές Βοϊράνης» και οι οποίες λέγεται ότι πήραν το όνομα αυτό εξαιτίας της βοής με την οποία έρρεαν τα νερά (βοή + ρέω). Η εκδοχή ότι η αρχική ονομασία του χωριού ήταν «Βοριανή» , την οποία πήρε από την θέση της, βορείως του ποταμού Ζυγάκτη (χωριό του βορρά), μάλλον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Το έτος 1927 (Δ. 1/41927 ΦΕΚ. Α 76/27), η κοινότητα «Μπόριανης» μετονομάστηκε σε Κοινότητα «Αγίου Αθανασίου» και αριθμούσε κατά την απογραφή του 1928, 2.088 κατοίκους. Η πραγματική αιτία αυτής της μετονομασίας δεν μας είναι γνωστή. Κατά μία εκδοχή, οφείλεται στο γεγονός ότι το πρώτο πανηγύρι του χωριού, που γινόταν την δεύτερη μέρα του Πάσχα συνέπεσε με την γιορτή του Αγίου Αθανασίου (2 Μαΐου).

Κατ' άλλη εκδοχή η επιλογή ήταν τυχαία και κατ' άλλη οφείλεται στον τότε Δήμαρχο της Δράμας Θ. Αθανασιάδη.

Τέλος κατ' άλλη εκδοχή που αναφέρεται σε αφήγηση του Ηλία Παπαζώτου, η ονομασία αυτή προήλθε από το όνομα του Αθανασίου Δρίζη, παλιού Ηπειρώτη κατοίκου του χωριού, τον οποίο λόγω της μεγάλης του καλοσύνης οι κάτοικοι (Τούρκοι και Έλληνες) τον αποκαλούσαν Άγιο και για να τον τιμήσουν έδωσαν στο χωριό το όνομά του.

Πάντω,ς εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι η ονομασία «Άγιος Αθανάσιος» δεν εκφράζει καμία ιστορική πραγματικότητα, για τους λόγους δε αυτούς έγιναν προσπάθειες κατά το παρελθόν από τους κατοίκους του, προκειμένου να επιτύχουν την μετονομασία του σε «Βοϊράνη», αποκαθιστώντας έτσι την ιστορική μνήμη και αλήθεια.

Αν η σύντομη αυτή ιστορική αναδρομή, που στηρίζεται σε έγγραφες πηγές και αφηγήσεις θα μπορούσε να συμβάλλει προς την πιο πάνω κατεύθυνση, αλλά και σε μια πιο επιστημονική διερεύνηση της ιστορικής εξέλιξης του χωριού μας, θα αποτελούσε ίσως, την καλύτερη δικαίωση όσων κατά καιρούς οραματίστηκαν το χωριό μας, την «Βοϊράνη» , κέντρο οικονομικό, πνευματικό και πολιτιστικό της περιοχής.

ΠΗΓΕΣ:

• Β. Πασχαλίδη: Η Δράμα και οι πρώτοι κάτοικοί της κατά την Προϊστορικήν εποχήν. Μακεδ. Ημερολόγιο 1966.
• Δ. Γραμμένου: Από τους προϊστορικούς οικισμούς της Α. Μακεδονίας. Ανάτυπον εκ του αρχαιολ. δελτίου, Τόμος 30 (1975).
• Δημ. Σαμσάρη: Ιστορική γεωγραφία της Α. Μακεδονίας κατά την Αρχαιότητα. Μακεδονική βιβλιοθήκη, δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών σπουδών 1978.
• Στ. Μερτζίδη: Αι χώραι του παρελθόντος: Έκδοση: 1885.
• (Ρκζ) πραξ. Αποστ. 17,1
• X. Κουκούλη - Χρυσανθάκη: Αρχαιότητες και μνημεία Ανατ. Θράκης, ανάτυπον εκ των χρονικών του Α.Δ.27 (1972).
• Β. Πασχαλίδη: Φραγκοκρατία στη Δράμα (1206 -1223), Μακεδ. Ημερ. 1991
• Απ. Βακαλόπουλου: Ιστορία της Μακεδονίας, Θεσ/κη 1969
• Νικ. Μοσχόπουλου: Η Ελλάς κατά τον Εβλιά Τσελεμπή, στο περιοδικό Επετηρίς Βυζαντινών Σπουδών Τομ. ΙΕ 1939 σελ. 148.
• Χαλκιόπουλου: Εθνολογική στατιστική Βιλαετίων Θεσ/κης και Μοναστηριού. Αθήνα 1910.
• Β. Πασχαλίδη: Η απελευθέρωσις της Δράμας, Περ. Μακεδ. Ζωή τεύχος 50 Ιούλιος 1970.
• Αφηγήσεις ηλικιωμένων κατοίκων του χωριού.
• Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως Δήμων και Κοινοτήτων Ν. Δράμας, Αθήνα 1961, έκδοση Υπ. Εσωτερικών.

• Ιστορία