Γλυκιά πατρίδα μας Κεσσάνη!

του Βασίλη X. Ριτζαλέου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Βοϊράνη, τεύχος 27, έτος 1996

Ο ξεριζωμός από την Ανατολική Θράκη και η εγκατάσταση στον Άγιο Αθανάσιο - Μπόργιανη

«Ανακοινώστε, παρακαλώ, προς τους πληρεξούσιους των Θρακιωτών ότι η Ανατολική Θράκη χάθηκε δυστυχώς για την Ελλάδα και επανέρχεται στην άμεση κυριαρχία της Τουρκίας. Είμαστε υποχρεωμένοι να εκκενώσουμε αμέσως τη Θράκη.
Ολόκληρη η προσπάθειά μας στρέφεται στη σωτηρία των Θρακιωτών, αν και χάνουμε τη Θράκη...
Όσο τραγικό και αν είναι, υπάρχει ανάγκη να εγκαταλείψουν οι Θρακιώτες τη γη, που κατοικούν από τόσους αιώνες οι ίδιοι και οι προγονοί τους, καθώς δεν υπάρχει άλλο μέσο σωτηρίας γι' αυτούς μετά την επιστροφή των Τούρκων στην Ευρώπη...»
(Τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τους Θρακιώτες στις 25 Σεπτεμβρίου 1922)

Είχαν περάσει μόλις δύο χρόνια από την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό...

Κοινή αντίληψη και μία φωνή ήταν πια το γενικό σύνθημα: Να φύγουμε!

Ο στρατός μας θα αποχωρούσε μέχρι της 7 Οκτωβρίου 1922 από την περιφέρεια της Κεσσάνης στην ανατολική πλευρά του ποταμού Έβρου - αλλά οι Θρακιώτες αγωνίζονταν να περισυλλέξουν γρήγορα ό,τι μπορούσε να μεταφερθεί, είτε με τα πλοία από τον κόλπο του Ξηρού είτε με τις βοϊδάμαξες.

Οι κάτοικοι του χωριού Χατζηγίρι (μετονομάστηκε σε Γύρνα από τις ελληνικές αρχές το 1920 και σήμερα ονομάζεται Χατζή-κιοί, κατοικούμενο από Τούρκους πρόσφυγες της Βουλγαρίας) φορτώνουν τους αραμπάδες με λιγοστά υπάρχοντα και συγκεντρώνουν τα κοπάδια.
Ετοιμάζονται να φύγουν κατά ομάδες. Οι 300 - 350 ελληνικές οικογένειες είναι ανάστατες. Κάποιοι καλούν συγγενείς τους από τα γειτονικά χωριά Μάλτεπε, Μπασίκι, Μπεϊντίκι, Κορτζίκι.

Περνούν με συγκίνηση για τελευταία φορά το κατώφλι της εκκλησίας της Παναγίας και άλλοι πηγαίνουν στο μοναστήρι με τους καλόγερους για ένα τελευταίο κερί. Λυπημένοι αποχαιρετούν τα κλειδωμένα σπίτια στους έρημους πια μαχαλάδες και την πλατεία τους, «το Μεσοχώρι», όπου έκαναν πανηγύρι με χορό και θρακιώτικα τραγούδια, ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο, για να τιμήσουν την Παναγία...

Στέλνουν ένα τελευταίο αντίο και στο υποτυπώδες σχολείο που λειτουργούσε στο χωριό, αν και οι περισσότεροι δε γνώριζαν γράμματα. Στα χρόνια του αγώνα ενάντια στη βουλγαρική προπαγάνδα, στις αρχές του αιώνα, η εκκλησία και τα σχολεία στήριξαν τον αγώνα του ελληνισμού για τη διατήρηση της εθνικής τους ταυτότητας.

Έξω από το χωριό αποχαιρετούν και τον κάμπο, όπου καλλιεργούσαν σιτηρά και σουσάμι και βοσκούσαν τα κοπάδια τους. Οι πλούσιοι έμποροι της Κεσσάνης αδελφοί Εξηντάρη έπαιρναν τα σιτηρά για τις ανάγκες του ατμόμυλου τους (στην περιοχή της Κεσσάνης υπήρχαν 40 ανεμόμυλοι και ατμόμυλοι!), ενώ μέρος της παραγωγής του μαλλιού εξαγόταν στις ευρωπαϊκές αγορές.

Ο Υποδιοικητής Αρκαδιουπόλεως Λέφας γράφει: «οι πρόσφυγες σχηματίζοντας καραβάνια διασχίζουν την περιφέρεια με διεύθυνση προς τον Έβρο, ενώ μένουν εκτεθειμένοι στον άγριο άνεμο και τη βροχή του φθινοπώρου...».
Τα φουσκωμένα νερά του Έβρου κάνουν δύσκολη και περιπετειώδη την πορεία, αλλά η ελπίδα της σωτηρίας τους δίνει νέο κουράγιο, για να φτάσουν στις Φέρρες...
Όπως και οι υπόλοιποι πρόσφυγες, οι Χατζηριώτες θα χωριστούν σε μικρές ομάδες, ακολουθώντας συνήθως άτομα που έχουν κύρος στη μικρή κοινότητα και γνωρίζουν θετικές πληροφορίες για εύφορες περιοχές στη νέα πατρίδα.

Στηριζόμενος στις προφορικές πληροφορίες Κεσσανιωτών και στα κοινοτικά αρχεία, συνέταξα με ιδιαίτερη προσοχή τον κατάλογο με τις οικογένειες των προσφύγων από την Κεσσάνη, που εγκαταστάθηκαν στο χωριό μας.
Ζητώ εκ των προτέρων συγγνώμη για τυχόν λάθη ή παραλήψεις.

Τα ονόματα δίνονται με αλφαβητική σειρά:

Αργυρίου Αγγελούδης (1875 - 1961) και ο πρώτος του ξάδελφος Αργυρίου Ξάνθος (1873-1955) με τις οικογένειές τους.
Ο γνωστός λαϊκός ζωγράφος Κώστας Βιδενρμάγιερ (1904 - 1994) γεννήθηκε στη μικρή πόλη της Κεσσάνης και ήρθε στο χωριό μας με τον πατέρα του.
Ο Γιασλάνης Ιωάννης (1909 - 1991) εγκαταστάθηκε στον Αγιο Αθανάσιο με τη χήρα μάνα του.
Ο Γκατζανίδης Αναστάσιος (1875 - 1935).
Ο Γκέγκελης Νικόλαος (1909 - 1967).
και ο Γκουβαράκης Σταμάτης (1873 - 1943) ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο της προσφυγιάς.
Τα αδέλφια Θεοχαρίδης Ιωάννης (1889 - 1963) και Κυργίδης Θανασούλης (1888 - 1978) εγκατέλειψαν το αγαπημένο τους Χατζηγίρι, για να σωθούν από τα αντίποινα των Τούρκων.

Ο Καρκαλενίδης Περικλής (1881 - 1975), πιο γνωστός με το όνομα Καρκαλιάνος, έχασε στη διάρκεια της Κατοχής το γιο του Αποστόλη, που γεννήθηκε στην Αν. Θράκη, σε μάχη ανταρτών με τους Γερμανούς στην Κεντρική Μακεδονία,
Ο Κομνηνακίδης Σταύρος (1875 - 1954) και ο Κομνηνακίδης Χρυσοβέργης (1888 - 1947),
Ο Μιχαηλίδης Απόστολος (1901 -1952),
Ο Μιχαλακίδης Αργύρης (1885 - 1971), πιο γνωστός ως Λιόπας,
Ο Μπαρούδης Νικόλαος (1909 - 1975) ενώθηκαν με τους υπόλοιπους στον ίδιο προσφυγικό καραβάνι του μαρτυρικού Οκτωβρίου 1922.

Ο Μπατσούδης Πασχάλης (1873 - 1969) έχασε το γιο του Κώστα, που γεννήθηκε στην Αν. Θράκη, στη διάρκεια του αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου, όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία.
Ο Νερατζακίδης Χρήστος (1891 1971), καταγόμενος από το χωριό Μπεϊντίκι (μετονομάστηκε σε Λεβεντοχώρι από τις ελληνικές αρχές το 1920), ακολούθησε το καραβάνι των Χατζηριωτών.
Τον ίδιο δρόμο πήρε και ο Πεγγαράς Δημάκος (1884 - 1965) με τη γυναίκα του Δούκα Κουρτέσσα και την κόρη τους Φωτούλα.

Οι οικογένειες των αδελφών από το Χατζηγίρι Ριτζαλέου Αριστόδημου (1876 -1954), Ριτζαλέου Περικλή (1881 - 1934) και Ριτζαλέου Βασιλάκη (1883 - 1977) με τη γυναίκα του Ιωσηφίδου Βαγγελίτσα (1898 - 1978), καταγόμενη από το γειτονικό χωριό Μάλτεπε, παππού και γιαγιά του υπογράφοντος, μαζί με την οικογένεια του πρώτου τους ξαδέλφου Ριτζαλέου Θεοδόση (1872 - 1949) εγκαταστάθηκαν επίσης στον Άγιο Αθανάσιο.

Ήρθαν ακόμη, ο Σακκόπουλος Παναγιώτης (1905 - 1962) και ο Σακκόπουλος Γεώργιος (1887 - 1944), πιο γνωστός στους συγχωριανούς μας με το όνομα Γεράκος, που έχασε το γιο του Γιωργάκη Σακκόπουλο στη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής (1941 - 1944). Το παλικάρι από τη Θράκη κατηγορήθηκε από τις βουλγαρικές αρχές ότι αναμείχθηκε στην εξέγερση του Σεπτέμβρη του 1941, στην περιοχή μας, φυλακίστηκε στη Δράμα και κακοποιήθηκε μέχρι θανάτου από τους Βούλγαρους κατακτητές.

Ο Σεβαστός Χαράλαμπος ήρθε με τη χήρα μάνα του στο χωριό μας, αλλά δεν βρέθηκε καμία πληροφορία στο αρχείο της κοινότητας.
Ο Σίσκος Γιαννούλης (1858 - 1948) και ο γιος του Καρυοφύλλης (1881 - 1950) με τις οικογένειές τους εγκαταστάθηκαν επίσης στον Άγιο Αθανάσιο. Παιδί του Καρυφύλλη ήταν ο συμπαθής φούρναρης του χωριού μας Θανάσης Σίσκος, που πέθανε πριν από μερικά χρόνια.

Τα αδέλφια Παπατριανταφύλλου Τριαντάφυλλος (1878-1958) και Μιλτιάδης (1888 -1987) με τα δίδυμα παιδιά του Δημήτρη και Δημητρούλα, που γεννήθηκαν το 1920.

Ιδιαίτερη μνεία θα ήθελα να γίνει στον Παναγιώτη Σπυριδάκη, που οδήγησε το καραβάνι με τους Χατζηριώτες στον κάμπο της Δράμας.

Οι υπόλοιπες οικογένειες του χωριού εγκαταστάθηκαν στα Πηγάδια και στο Εράσμιο του νομού Ξάνθης, στο Ερατεινό Χρυσουπόλεως και πέντε - έξι οικογένειες στη Νικοτσάρα Δράμας.
Πώς όμως ο Παναγιώτης Σπυριδάκης έπεισε τους συγχωριανούς του να χτίσουν το νέο τους σπιτικό στη Δράμα; βλ. Γιατί ο Παναγιώτης Σπυριδάκης οδήγησε τους Κεσσανιώτες στη Μπόργιανη).

Ευχαριστώ θερμά το θείο μου Χρυσόστομο Ριτζαλέο και τη θεία μου Ερμιόνη Ριτζαλέου για τις πολύτιμες πληροφορίες για την «πατρίδα».
Βασίλης X. Ριτζαλέος