Δράμα, Χωριστή, Δοξάτο, Άγιος Αθανάσιος, Κεφαλάρι, Κύρια, Αδριανή

Kώμες της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων (30 π. X. - 284 μ. X.)

του Βασίλη Πασχαλίδη

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Βοϊράνη, τεύχος 32, έτος 1997

Στην περιοχή της Δράμας κατά την ρωμαϊκή εποχή είχαν οργανωθεί πολλές κώμες, σταθμοί, χωριά, αγροκτήματα, αγροικίες χωρίς να γνωρίζουμε τον αριθμό τους. Τις θέσεις τους μας τις προσδιορίζουν επιτύμβιες πλάκες, λατινικές και ελληνικές επιγραφές, σαρκοφάγοι κ.ά που βρέθηκαν και βρίσκονται στην περιφέρεια αυτή.

Υπάρχουν όμως και πολλές απ' αυτές για τις οποίες δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα επιγραφικές μαρτυρίες και γι αυτό δεν γνωρίζουμε ούτε το όνομα του κατοικημένου τόπου ούτε το εθνικό όνομα των κατοίκων του. Από τα αρχαιολογικά όμως δεδομένα, κυρίως από τα ευρεθέντα αρχιτεκτονικά μέλη, οπωσδήποτε βεβαιώνεται ότι στον εδαφικό αυτόν χώρο υπήρχαν θρακικές ή μακεδονικές κώμες και ρωμαϊκοί vici.

Το γενικό συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει από την έρευνα των φιλολογικών, επιγραφικών και νομισματικών πηγών είναι ότι στην αποικία των Φιλίππων υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός πολισμάτων με τη διοικητική μορφή των VICI. Σ' αυτά οποία κυρίως Θράκες και άλλοι χωρικοί με ονόματα θρακικά αλλά και Μακεδόνες ως ντόπιοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή για πρώτη φορά το 479 π.Χ., ενώ τους ακολούθησαν αργότερα το 356 π. X. και άλλα κύματα Μακεδόνων.

Επίσης κατοικούσαν σ’ αυτά τα πολίσματα και Θάσιοι, Αθηναίοι και Ρωμαίοι ως άποικοι και προσέτι και άλλοι Ελληνες (κυρίως Αθηναίοι), Εβραίοι και Ρωμαίοι ως πάροικοι.
Οι VICI ήταν αυτοδιοικούμενες κοινότητες ατόμων με δική τους Εκκλησία του Δήμου και με δικούς τους άρχοντες. Οι άρχοντες αυτοί είχαν τα αξιώματα του αντιστρατήγου, του βουλευτή, του φορολόγου κ.α. Οι κώμες και οι vici είχαν διοικητική εξάρτηση από την πρωτεύουσα της αποικίας στην οποία υπαγόταν. Απ' αυτήν έπαιρναν οδηγίες και σ' αυτήν πλήρωναν την ετήσια εισφορά τους και διέθεταν κάθε χρόνο και έναν ορισμένο αριθμό στρατιωτών.

Στην περιοχή του νομού Δράμας αναφέρεται από τους ερευνητές ότι βρέθηκαν μέχρι το 1988, όπως αποδείχνεται από τις μέχρι τότε επιγραφικές μαρτυρίες, δύο πολίσματα και εννέα ρωμαϊκοί vici. Κατά το 1992 βρέθηκε στην περιοχή της Καλής Βρύσης μια νέα λατινική επιγραφή από την οποία προκύπτει ότι υπήρχε στη θέση αυτή ρωμαϊκό vicus. Έτσι οι ρωμαϊκοί vici στην περιοχή της Δράμας με το νέο επιγραφικό εύρημα ανεβαίνουν στους δέκα. Στον αριθμό αυτό θα πρέπει να προσθέσουμε το ρωμαϊκό χωριό APRI κοντά στην Μαυρολεύκη, όπως επίσης και τους δύο σταθμούς της Εγνατίας οδού AD DUODECIMUM κοντά πάλι στην Μαυρολεύκη και DARAVESCUS στο σημείο που βρίσκεται η πόλη της Δράμας.

Εκτός από τα πιο πάνω πολίσματα, τους vici και τους ρωμαϊκούς σταθμούς που αποδείχνονται με τις επιγραφικές μαρτυρίες υπήρχαν και άλλοι οικιστικοί χώροι στην περιοχή του νομού Δράμας στους οποίους κατοικούσαν επίσης κατά την ρωμαϊκή περίοδο Θράκες, Μακεδόνες, Ρωμαίοι κ.ά. Γι’ αυτούς τους οικισμούς δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα επιγραφικές μαρτυρίες και έτσι δεν είναι γνωστά τα ονόματά τους αλλ1 ούτε και τα εθνικά ονόματα των κατοίκων τους. Από τα διάφορα όμως αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στις επίκαιρες αυτές θέσεις πιστεύεται ότι στα σημεία αυτά υπήρχαν τότε ρωμαϊκοί vici ή πολίσματα.
Τα πολίσματα και vici:

1. Αδριανούπολη

Σε μια επιγραφή που βρέθηκε στους Φιλίππους και ανήκει στις αρχές του 3ου αιώνα μ. X. αναφέρεται ότι οι κάτοικοι μιας πόλης με το όνομα Αδριανουπολείται μαζί με τους κατοίκους άλλων τεσσάρων πόλεων που αποτελούσαν την Πεντάπολη έστησαν τιμητική στήλη στο όνομα του αυτοκράτορα Σεπτιμίου Σεβήρου που ήταν γιος του Καρακάλλα και της Ιουλίας Δόμνας. Η θέση της πόλεως αυτής στην οποία κατοικούσαν Αδριανουπολείται δεν ήταν γνωστή μέχρι το 1983. Κατά το έτος αυτό ο Δ. Σαμσάρης σε μια μελέτη του, που την ανακοίνωσε για πρώτη φορά στο Δ' Διεθνές συνέδριο για την Αρχαία Μακεδονία (Σεπτέμβριος 1983), υποστήριξε με βάση γλωσσολογικά και αρχαιολογικά δεδομένα ότι η Αδριανούπολη βρισκόταν σαν ρωμαϊκό πόλισμα στον λόφο "Κολύμπες" που απέχει μόλις 200 μ. ΝΔ από το σημερινό χωριό Αδριανή. Στη θέση αυτή υπήρχε προηγουμένως θρακικός οικισμός που πρέπει να καταγράφτηκε αργότερα και στη θέση του να ιδρύθηκε το ρωμαϊκό πόλισμα, όπως αποδείχνεται από τα όστρακα, τις ταφές και τα νομίσματα που βρέθηκαν στην τοποθεσία αυτή. Η F. Papazoglou υποθέτει ότι η Αδριανούπολη είναι η πόλη με το όνομα Αδριάνιον την οποία μνημονεύει ο Προκόπιος (Περί κτισμάτων, VI, 119, 2).

Πιστεύεται ότι το ρωμαϊκό αυτό πόλισμα ιδρύθηκε στην εποχή του Αδριανού και για να τιμηθεί ο αυτοκράτορας προσέλαβε το όνομά του.

2. Χωριστή (Τσατάλτζα)

Στο μακεδονικοθρακικό αυτό χωριό που πιθανό να είχε το όνομα Οχρα, το εθνικό όνομα των κατοίκων του κατά την ρωμαϊκή περίοδο ήταν Προυπτοσουρηνοί και Οχρίνοι όπως προκύπτει από την επιγραφική μαρτυρία.

3. Δοξάτο

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο υπήρχε στο Δοξάτο vicus που υπαγόταν στην αποικία των Φιλίππων. Ανάμεσα στις 20 περίπου επιγραφές που αναφέρονται στο Δοξάτο υπάρχει και μία λατινική στην οποία μνημονεύεται το όνομα των κατοίκων της κώμης που ήταν VICANI.

4. Δράμα

Κατά την άποψή μας η ανθρώπινη κατοίκηση στον οικισμό ανεβαίνει τουλάχιστον μέχρι τη νεολιθική εποχή και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το όνομα του οικισμού είναι άγνωστο. Η ταύτιση της Δράμας με την αρχαία πόλη της Ηδωνίδος Δραβήσκος δεν έχει επιστημονική βάση, εφόσον δεν ανταποκρίνεται στα ιστορικά και τοπογραφικά δεδομένα της περιοχής. Πιθανότερη είναι η άποψη για την ταύτιση της Δράμας με ίο Ρωμαϊκό σταθμό της Εγνατίας οδού Darauescus. Η Δράμα δεν πρέπει να ήταν τότε ένας συγκοινωνιακός σταθμός. Αντίθετα, αποδεικνύεται ότι υπήρξε ένα μεγάλο πόλισμα με πολλούς κατοίκους Θράκες, Μακεδόνες, Αθηναίους, Θασίους, Ρωμαίους κ.ά., όπως προκύπτει από τις αρχαιότητες που βρέθηκαν στην πόλη, κυρίως λατινικές επιγραφές και ρωμαϊκά αρχιτεκτονικά μέλη. Η Δράμα ήταν κατά την ρωμαϊκή εποχή ένα σημαντικό κέντρο διακίνησης από πρόσωπα, πράγματα και θρησκευτικές ιδεολογίες.

5. Κύρια

Ορισμένες τοπογραφικές ενδείξεις σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά δεδομένα που βρέθηκαν στην περιοχή των Κυργίων και τους συνοικισμούς Βαθύσπηλο, Βαθυχώρι, Ευρύπεδο, Υψηλό και Μεσοκόρυφο μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εδώ υπήρχε θρακικό χωριό που διατηρήθηκε και κατά τη μακεδονική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο. Ο Collart τοποθετεί την Κρίφλα στη θέση των Κυρίων. Ήταν ρωμαϊκή κώμη που υπαγόταν διοικητικά στην αποικία των Φιλίππων. Βρέθηκαν σαρκοφάγοι και λατινικές επιγραφές. Κάτοικοι της Κρίφλας ήταν Θράκες, Μακεδόνες, Αθηναίοι, Ρωμαίοι άποικοι κ.ά. Κοντά στο χωριό βρέθηκαν ερείπια αγροικίας που ανήκε στον Ρωμαίο μεγαλοκτηματία Caesius Victor, όπως το δείχνει μια λατινική επιγραφή που βρέθηκε στη θέση αυτή.

Στα Κύρια (Οργαντζή) και στο Βαθυχώρι (Αραπλή) εντοπίσθηκαν τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα. Το όνομα Κύρια είναι τουρκικό (κιρ = ξερός τόπος). Οι Τούρκοι είχαν διατηρήσει αλλά παραλλαγμένα τα παλιά ονόματα των οικισμών όπως Δράμα = Δ(ί)ραμα ή Ντι(ι)ραμα, Βοϊράνη = Μπόριανη, Σμύρνη (ι) σμιρ κ.ά. Πιστεύουμε ότι το τουρκικό όνομα Κιρ (ια) προήλθε από το αρχαίο όνομα του οικισμού (Κ (ι) ρι (φλ)α.

Οι Τούρκοι τοποθετούσαν πριν από κάθε σύμφωνο το φωνήεν ι.

6. Άγιος Αθανάσιος (Μπόριανη)

Από τις επιγραφές που βρέθηκαν στο χωριό φαίνεται ότι υπήρχε στη θέση αυτή οικισμός κατά τη μακεδονική περίοδο. Άγνωστο είναι το όνομα της κώμης. Πιστεύουμε όμως ότι το αρχαίο όνομα του χωριού ήταν Βοϊράνη. Την άποψή μας αυτή στηρίζουμε στον εξής συλλογισμό. Οι Τούρκοι, όπως είναι γνωστό, διατήρησαν στις περιοχές που κατάκτησαν απαράλλαχτα ή κάπως παραλλαγμένα τα παλιά τοπωνύμια των πόλεων, των χωριών κλπ. Έτσι το ίδιο έγινε και στην περίπτωση του Αγίου Αθανασίου. Διατήρησαν οπωσδήποτε το παλιό όνομα του χωριού ΒΟΪΡΑΝΗ που το κατέγραψαν στη διοικητική τους γλώσσα ως BOYRAN και το πρόφεραν Μπόριανη.

Η κοινότητα πρέπει να αλλάξει το όνομά της και να ονομάζεται στο εξής κοινότητα Βοϊράνης. Από τις πολλές λατινικές επιγραφές που βρέθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο και στην γύρω περιοχή, αλλά και για τον λόγο ότι βρισκόταν το χωριό κοντά στους Φιλίππους, πιστεύεται πως υπήρχε εδώ κατά την ρωμαϊκή περίοδο σημαντική κώμη της αποικίας των Φιλίππων.

7. Κεφαλάρι (Μπουναρ-Μπασί)

Στο χωριό αυτό βρέθηκαν δύο επιγραφές από τις οποίες φαίνεται ότι υπήρχε στην τοποθεσία αυτή μακεδονική κώμη που διατηρήθηκε και κατά την ρωμαϊκή περίοδο σαν vicus.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το κείμενο συντάχθηκε με βάση σχετικό κεφάλαιο από το ανέκδοτο βιβλίο μας Η ΔΡΑΜΑ 7000 ΧΡΟΝΙΑ. Στην περιοχή Δράμας υπήρχαν και άλλες κώμες που ανήκαν στην ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων. Από το κείμενο έχουν παραλειφθεί οι επιγραφικές μαρτυρίες και οι βιογραφικές σημειώσεις.