Επεισόδιο ενός ακήρυκτου πολέμου στην Μπόιραν του 1908

του Βασίλη Χ. Ριτζαλέου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Βοϊράνη, τεύχος 42,έτος 1999

Στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα βρισκόταν σε εξέλιξη μια ιδιαίτερα βίαιη ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στο ελληνικό και στο βουλγαρικό στοιχείο σε ολόκληρη, την τουρκοκρατούμενη ακόμη, Μακεδονία. Το βόρειο τμήμα του νομού μας συγκλονιζόταν από τις δολοφονίες, τις απαγωγές, την καταστροφή περιουσιών εκεί οι σλαβόφωνοι Έλληνες πλήρωσαν αρκετές φορές ακριβά την αφοσίωσή τους στην πατρίδα ενάντια στους σχισματικούς. Αντίθετα, στο νότιο τμήμα οι ελληνικές κοινότητες του Δοξάτου και της Χωριστής, κυρίως κράτησαν μακριά το βουλγαρικό στοιχείο που προσπαθούσε με κάθε μέσο να εγκατασταθεί στην ευρύτερη περιοχή.

Πτώματα από τη σφαγή του Δοξάτου το 1913
(Επισκόπου Αθανασίου Απομνημονεύματα, το 1914)

Οι ελληνικές ανταρτικές ομάδες στην περιοχή μας είχαν την πληροφορία ότι οι Βούλγαροι θα επιχειρούσαν την άνοιξη του 1908 κίνημα στη Δράμα, κυρίως στο βόρειο τμήμα της. Έπρεπε κατά τη γνώμη τους να προβούν σε «ενέργειες», σε δολοφονικές επιθέσεις εναντίον μεμονωμένων Βουλγάρων, μολονότι το ελληνικό υπουργείο των εξωτερικών προσπαθούσε να συγκροτήσει τους αντάρτες, εκείνη την περίοδο, με «αυστηρός διαταγάς περί καταπαύσεως τοιούτων ενεργειών». Το πιο ισχυρό χτύπημα δόθηκε έξω από το χωριό μας στις 15 Μαΐου 1908, κατά τη διάρκεια της πλέον φονικής επίθεσης σε βάρος Βούλγαρων χωρικών.

Τριάντα περίπου Βούλγαροι από το χωριό Καλαπόδι, εκείνο το βράδυ στις οχτώ, και ενώ κατευθύνονταν προς την Καβάλα, για το παζάρι της πόλης, δέχθηκαν επίθεση ενόπλων «παρά το τουρκικόν χωρίον Μπόιραν». Ο απολογισμός ήταν 4 νεκροί και 5 σοβαρά τραυματίες, από τους οποίους οι δύο πέθαναν μετά τη μεταφορά τους στη Δράμα. Σε επιστολή του αρχηγού του Κέντρου Μακεδονικού Αγώνα στην Καβάλα που υπογράφει με το ψευδώνυμο Σουλεϊμάν (πρόκειται για το Σ. Μαυρομιχάλη), διαβάζουμε: «είναι αληθές ότι η τελευταία ενέργεια υπήρξεν υπέρ το δέον αιματηρά αλλά δυστυχώς δεν είναι δυνατόν ως γνωρίζετε να καθορίζηται εντελώς τοιαύτη ενέργεια: Εν τούτοις συνέστησα και πάλιν αποφυγήν πολλών αιμάτων».

Οι τουρκικές αρχές εξαπέλυσαν ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των ενόχων. Ύστερα από έρευνα συνέλαβαν τον Απόστολο και τον Δημοσθένη Σερπέζη, τον Δημήτριο Βασιλικού και τον Λάμπρο Καραμίλα, οι οποίοι κακοποιήθηκαν άγρια στη φυλακή για να ομολογήσουν. Όλοι όμως είχαν ισχυρό άλλοθι. Ο πρώτος δούλευε στο καπνεργοστάσιο του Εβραίου Εσκενάζυ, ο τρίτος στο καπνεργοστάσιο του Δημητρακόπουλου και οι άλλοι δύο βρίσκονταν εκείνη την ώρα στο Δοξάτο. Το επόμενο θύμα των τουρκικών αρχών ήταν ο Χρηστός Δημητρίου, παντοπώλης στο χωριό μας, μάλλον ηπειρώτικης καταγωγής.

Στις 17 Μαΐου 1908 η χωροφυλακή Δράμας τον κάλεσε ως μάρτυρα. Αφού τον κράτησαν «εις το φυλακείον της χωροφυλακής» μέχρι τα μεσάνυχτα, τον μετέφεραν «εις τον εντός του Διοικητηρίου σταύλον» με τη συνοδεία κάποιου Μουσταφά Τσαούση. Εκεί κάποιος με πρόσωπο καλυμμένο του έδεσε τα πόδια και έριξε τον άτυχο Δημητρίου στη γη. Αμέσως μπήκαν δύο χωροφύλακες και άρχισαν να τον χτυπούν με χοντρά ξύλα. Του ζήτησαν να καταθέσει ότι οι τέσσερις συλληφθέντες σκότωσαν τους Βούλγαρους, απειλώντας ότι θα τον σκοτώσουν σε αντίθετη περίπτωση. Κάτω από την πίεση των χωροφυλάκων «ηναγκάσθη να καταθέση όσα ούτοι του έλεγον».

Ο Χρήστος Δημητρίου όμως φάνηκε αρκετά γενναίος στη συνέχεια. Στη διάρκεια της προκαταρκτικής ανάκρισης στο Δοξάτο, κατέθεσε «ότι ουδέν απολύτως γνωρίζει» αδιαφορώντας για τις συνέπειες της πράξης του και σώζοντας από βέβαιη καταδίκη τους συμπατριώτες του.

Ο στόχος των ανταρτών «να εκτοπίσωμεν και πάσαν ακόμη σκέψιν Βουλγαρικής ενέργειας εις το κάτω της Δράμας διαμέρισμα» επετεύχθη απόλυτα. Θα χυθεί όμως πολύ αίμα ακόμη Ελλήνων και Βουλγάρων, μέχρι να δοθεί λύση σε πολιτικό επίπεδο. Το Δοξάτο και η Χωριστή πλήρωσαν ακριβά τη συμμετοχή τους στο Μακεδονικό Αγώνα, στοιχεία που δυστυχώς παραμένουν άγνωστα και καταχωνιασμένα σε φακέλους εγγράφων.

Αναγνωρίζουμε άραγε σήμερα τους αγώνες και την προσφορά αυτών των δύο κοινοτήτων για την ελληνικότητα της Μακεδονίας;